انجمن علوم سیستم های ایران
اگر به یک خردسال بگویید یک شکلات الان می خواهی یا دو شکلات فردا ، به نظرتان کدام گزینه را انتخاب می کند ؟ احتمالا قبل از این که حرفتان تمام شود یک شکلات را از دستتان گرفته و رفته است !! . به نظرتان بزرگسالان در چنین وضعیتی کدام گزینه را انتخاب می کنند ؟
اقای جورج اینسلی روانشناس آزمایش جالبی انجام داده است که طی آن سوالاتی را برای گروهی از افراد مطرح کرده و از آن ها خواسته است تا بگویند کدام گزینه را ترجیح می دهند . ابتدا پرسیده است که ان ها دریافت 50 دلار نقد را ترجیح می دهند یا دریافت 100 دلار در شش ماه دیگر را ؟ سوال دوم این بوده است که شما دریافت 50 دلار در پنج سال دیگر را ترجیح می دهید یا 100 دلار در شش سال اینده ؟ اغلب افراد در حالت اول 50 دلار نقد را ترجیح دادند اما در حالت دوم 100 دلار شش سال بعد برایشان ترجیح داشت ! قضیه چیست و چرا این گونه رفتار می کنیم ؟
پدیده ای در فرآیند تصمیم گیری انسان شناسایی شده است که با عنوان تنزیل هذلولی (Hyperbolic Discounting) مشهور است . این مقوله به این معناست که ارزش گذاری نتایج توسط تصمیم گیرنده برای بازه های نزدیک شیب بسیار زیادی داشته اما هرچه از زمان حال دور می شویم ارزش گذاری ها حساسیت اش کمتر می شود . لذا به همین دلیل است که در اغلب موارد منافع کوتاه مدت را به منافع بلند مدت ترجیح می دهیم . مساله آنجایی جدی تر می شود که منافع بلند مدت تاثیر حیاتی در زندگی ما داشته باشند و در اثر این خطا تصمیم هایی بگیریم که در آینده از آن پشیمان شویم و با خود بگوییم که ای کاش از منافع کم آن روز صرف نظر می کردم تا امروز به منافع بیشتری می رسیدم .
علت وقوع این پدیده آن است که دریافت ها یا منافع کوتاه مدت روبه روی چشم تصمیم گیرنده هستند و بنابراین خیلی ملموس و در دسترس تر می باشند . نمونه ای از کاربرد این پدیده در فرآیند تبلیغات برای فروش کالاهاست که فعالان اقتصادی با بکارگیری عبارت هایی چون ” حراج به مدت محدود ” یا ” پیشنهاد شگفت انگیز تنها برای مدت 24 ساعت ” از این خطای مصرف کنندگان بهره می برند . نمونه دیگر تمایل سیاستمداران به استفاده از سیاست های به اصطلاح ” پوپولیستی ” است . عموم مردم معمولا کارهای پرسر و صدا ( مثلا رسیدگی به یک پرونده فساد ) را به انجام یک کار زیر ساختی بلند مدت ( ایجاد سیستم های اطلاعاتی شفاف ) ترجیح می دهند . یک دانشجو ممکن است دیدن بازی نهایی جام جهانی فوتبال را به درس خواندن برای امتحان پایان ترم ترجیح دهد و عملکرد ضعیف او در امتحان در سابقه تحصیلی او اثر نامطلوب بلند مدت داشته باشد .
البته باید توجه داشت که این مقوله چه در سطح فردی و چه در مقیاس یک جامعه پدیده ای نسبی است و عوامل مختلف تاریخی ، فرهنگی ، اجتماعی ، و سیاسی درچگونگی انتخاب معیار دریافت و رتبه بندی نتایج و هم چنین شکل گیری احتمالات ذهنی تصمیم گیرندگان تاثیر می گذارند .