آشنایی با کتاب “واژگان علم سیستم ها و زمینه های وابسته”

بررسی تجربیات علمی حدود یکصد سال اخیر حاکی از آن است که پدیده های جهان در اثر عواملی چون تغییر سریع شرایط محیطی و تأثیر گذاری متقابل این شرایط بر یکدیگر به نحو روز افزونی به ویژگی هایی چون پیچیدگی های رو به رشد،تحولات دائمی،و عدم  قطعیت های بی ساختار دچار شده اند و در چنین چارچوبی استفاده از نگرش خطی،ایستا و یک بعدی دکارتی در برخورد با مسائل و مشکلات و یافتن راه حل برای آن ها کارساز نیست. بنابراین تصمیم گیری و انجام امور برای بقای زندگی مستلزم دستیابی به ابزار و روش هایی است که امکان مقابله با شرایط روز و تطبیق وضعیت و سازگاری با چنین رخدادهایی را ممکن سازد. بدین ترتیب بود که تلاش در زمینه های گوناگون علمی سبب ابداع روش هایی گردید که امروزه با عنوان کلی نگرش سیستمی شناخته می شود. تا کنون کاربرد این نوع نگاه به پدیده ها، یعنی برخورداری از تفکری کل نگر، جامع،پویا و همه جانبه منجر به یافتن نتایجی نسبتاً مطلوب در حل مسائل گوناگون شده است. لذا می توان گفت ظهور تفکر سیستمی تحول عمیقی در روش ها و ابزار علمی ایجاد کرده و امروزه تقریباً همه شاخه های علم را تحت تأثیر قرار داده است.
علوم کلاسیک در شاخه های گوناگون،خواه شیمی،زیست شناسی، روان شناسی یا علوم اجتماعی،تلاش می کردند عناصر مشاهده شده در جهان را-مثلاً ترکیب های شیمیایی و آنزیم ها، سلول ها،احساس های اولیه، افرادی که آزادانه با هم رقابت می کنند،و غیره- از هم جدا کنند، به این امید که با روی هم قراردادن مجدد آن ها، به طور مفهومی یا تجربی،کل یا سیستم- مثلاًسلول،ذهن،جامعه- حاصل شود و در نتیجه، قابل فهم نیز بشود. اکنون روشن شده است که برای فهم ما، نه تنها عناصر بلکه روابط متقابل آن ها نیز لازم است: مثلاً عمل متقابل آنزیم ها در یک سلول،تأثیر متقابل بسیاری از فرایند های آگاهانه و نا آگاهانه روانی، ساختار و پویایی سیستم های اجتماعی و مانند آن. این کار مستلزم اکتشاف صحیح و تعیین خصوصیات بسیاری از سیستم های موجود در جهان مشاهده شده ماست. وانگهی،جنبه های عمومی،تناظر ها و یکسان دیسی های مشترک در “سیستم ها” وجود دارد. این قلمرو نظریه عمومی سیستم هاست؛ در حقیقت، این گونه همانندی ها یا یکسان دیسی ها-گاه به گونه ای شگفت آور- در “سیستم هایی” کاملاًمتفاوت از هم ظاهر می شود. بنابراین،نظریه عمومی سیستم ها اکتشاف علمی “کل ها” و “کلیت هایی” است که، در گذشته ای نه چندان دور،مفاهیمی متافیزیکی، و فراتر از مرزهای علم، تلقی می شدند.
لذا برتالنفی در کتاب نظریه عمومی سیستم ها چنین بیان می دارد که اساساً نظریه سیستم ها نظریه ای جامع است که دامنه گسترش آن از مرز مسائل تکنولوژیک فراتر می رود و نیاز به جهت گیری جدیدی دارد که در علم به طور کلی،و در حیطه رشته های خاص علمی،از فیزیک و زیست شناسی گرفته تا علوم رفتاری و اجتماعی وفلسفه ضرورت یافته است.
بنابراین برخورد سیستمی تنها یک گرایش تکنولوژیک نیست که در جهت بهتر و بزرگتر ساختن اشیاء و پدیده ها عمل کند،بلکه تغییری در مقوله های اندیشه است،که پیچیدگی های تکنولوژی نوین تنها یک تجلی از آن است. بدین صورت ما مجبوریم با پیچیدگی ­ها ،کل ها،یا سیستم ها در رشته های دانش سر و کار داشته باشیم و این متضمن یک جهت گیری مجدد اساسی در اندیشه علمی است. به رغم تمامی تلاش ها و پژوهش های انجام شده، به منظور تبیین دقیق و جامع نظریه سیستم ها، و گذشت چندین دهه از کاربرد روز افزون رویکرد سیستمی در علوم مختلف هنوز می توان گفت که این زمینه علمی تا حد زیادی مبهم و پیچیده است و لذا تا کنون تعریفی معین و مورد توافق همه صاحب نظران از آن ارائه نشده است، که این را می توان ناشی از خاصیت چند بعدی بودن این دانش نیز دانست. به هر ترتیب و به طور کلی علم سیستم ها و زمینه های وابسته به آن علومی میان رشته ای هستند که با  سود جستن از ترکیب ریاضیات،آمار و کامپیوتر قابلیت کاربرد در سایر علوم را پیدا کرده اند و دریچه های جدیدی به روی متخصصان ذی ربط گشوده ­اند.
امروزه ،رویکرد های میان رشته ای امر جدیدی در محافل علمی و آموزشی تلقی نمی شوند و بیش از نیم قرن از کاربرد برنامه ریزی شده و هدفمند آن ها در نهادهای آموزشی و پژوهشی می گذرد. در طول این سال ها، به ویژه در دو دهه اخیر،تغییرات شگرفی اتفاق افتاده است و کاربرد های علم سیستم ها گسترش یافته است و اکنون تعداد بسیاری از مراکز تحقیقی و دانشگاهی کشور در این رشته فعالیت دارند.
مروری برفهرست تألیفاتی که در این واژگان آمده نشان می دهد که راه زیادی طی شده است و اینک علم سیستم ها، و زمینه های وابسته به آن ، یکی ازرایج ترین زمینه های علمی در کشور است. راه اندازی دوره های گوناگون آموزشی در دانشگاه های کشور و حجم بسیار قابل توجه کتب و مقالات علمی ذی ربط حکایت از ابعاد تازه ای از گسترش نگرش سیستمی در کشور دارد.
مسلماً توسعه نظری و کاربردی علوم سیستمی مستلزم تضارب آرا و ارائه اندیشه ها،بهبود روش های موجود و ابداع فنون جدید و از همه مهم تر پیشرفت و گسترش آموزش آن در سطوح گوناگون است و این زمانی عملی خواهد شد که از آخرین منابع، در زمینه های گوناگون، به تناسب استفاده شود، که در حال حاضر اغلب آن ها به زبان انگلیسی است . لذا بهره گیری از آن ها و انتقال آموخته ها، علاوه بر آشنایی مطلوب با زبان انگلیسی، نیازمند آگاهی از مفاهیم اصلاحات خاص و معادل سازی مناسب برای آن ها به زبان فارسی نیزهست.
ابعاد علم سیستم ها در جهان امروز به حدی گسترده است که حتی در چند دهه گذشته تصور ناپذیر می نمود.جنبه های متنوع این علم دانشمندان را به بررسی های تخصصی کشانده است. این ویژگی­ها تأثیر خود را بر گسترش واژگان سیستم نیز برجای نهاده است. واضح است حجم عظیمی از مطالب علمی باید با یاری الفاظ و عبارات بیان شود و این دامنه وسیعی از اصطلاحات را می طلبد و همین نیاز ضرورت تدوین یک واژگان تخصصی را ایجاب می نماید که این کتاب سعی در ارائه آن دارد.خوانندگان علاقه مند به آسانی می توانند از طریق دنبال کردن واژه ها و معادل های آن ها به این نکته پی ببرند که چه تحولات بنیادینی در توسعه و عمق دانش سیستمی کشور رخ داده است.
به همین دلیل و به منظور سامان دهی به امر واژه گزینی تا کنون فرهنگ های گوناگون و واژه نامه های تخصصی در بسیاری از زمینه های علمی تدوین و منتشر شده که کتاب واژگان علم سیستم ها یکی از آنهاست. در تدوین این واژگان از بیش از 330 منبع که از ابتدای دهه 1340 تا سال 1394 در ایران منتشر شده اند استفاده شده است. لذا این واژگان در واقع نوعی کتاب شناسی نیز تلقی می شود که حاصل تلاش چند نسل از محققان علوم سیستمی کشور در زمینه این دانش جدید را  ارائه می­کند.
در این وازگان مجموعه واژه های انتخاب شده توسط نویسندگان مختلف بدون داوری و قضاوت و صرفاً بر اساس فراوانی هر یک ارائه شده اند بدین ترتیب که در برابر هر واژه لاتین یک یا چند شماره دیده می شود که در واقع شماره منبعی است که ان معادل از آن گرفته شده است. با مراجعه به فهرست منابع ابتدای کتاب می توان دریافت که معادل مورد نظر در چه منبعی مورد استفاده قرار گرفته است. بنابراین استفاده مؤلفان،مترجمان،اساتید و دانشجویان زمینه های علمی مرتبط با علم سیستم ها از این کتاب می تواند انها را با چکونگی گزینش معادل های فاسی برای واژه ها و هم چنین ترکیب اصطلاحات آشنا کند و نسبت به انتخاب و یا حتی پیشنهاد معادل بهتر و مناسب تر یاری رساند.این واژگان توسط انتشارات دانشگاه شهید بهشتی به چاپ رسیده است.